“Đại Việt sử ký toàn thư” ghi: “Năm 1341, mùa hạ tháng 6, ngày 11, vua băng ở chính tẩm, tạm quàn ở cung Kiến Xương, miếu hiệu là Hiến Tông... Năm 1344, mùa thu tháng 8, ngày 15, an táng Hiến Tông vào An Lăng ở Kiến Xương... Năm 1381, tháng 6 rước thần tượng các lăng ở Quắc Hương, Tháo Đường, Long Hưng, Kiến Xương đưa về lăng lớn ở Yên Sinh để tránh nạn người Chiêm Thành vào cướp”.
7. Phụ Sơn Lăng:
Phụ Sơn Lăng hay còn gọi là lăng Phụ Sơn ở xóm Mới, thôn Bãi Dài, xã An Sinh, huyện Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh gồm công trình lăng tẩm và miếu thờ, được xây dựng năm 1369, nơi an táng linh cữu của vua Trần Dụ Tông.
Theo “Đại Việt sử ký toàn thư” thì “mùa hạ, tháng 5, ngày 25 vua băng ở chính tẩm, miếu hiệu Dụ Tông... Mùa đông, tháng 11, táng Dụ Tông ở Phụ Lăng (xã An Sinh, huyện Đông Triều)”.
8. Nguyên Lăng:
Nguyên Lăng toạ lạc trên một gò đất cao nằm ở thung lũng Khe Nghệ (núi Đốc Trại), xóm Bãi Đá, xã An Sinh, huyện Đông Triều gồm công trình lăng tẩm và miếu thờ, được xây dựng năm 1364, là nơi án táng linh cữu của vua Trần Nghệ Tông.
Theo “Đại Việt sử ký toàn thư” thì: “Năm 1394, tháng 12, ngày 15, Thượng Hoàng băng, táng vào Nguyên Lăng ở Yên Sinh, miếu hiệu là Nghệ Tông, tên hiệu là Quang Nghiêm Anh Triết Hoàng đế”.
9. Đồng Hỷ Lăng:
Đồng Hỷ Lăng hay còn gọi là lăng Đồng Hỷ toạ lạc ở núi Ngọc Thanh, thôn Đạm Thuỷ, xã Thuỷ An, huyện Đông Triều gồm công trình lăng tẩm và miếu thờ, được xây dựng năm 1377, là nơi an táng vua Trần Duệ Tông (1337- 1377). Theo “Đại Việt sử ký toàn thư” thì “tháng 9 năm 1377 chiêu hồn (của Duệ Tông) chôn ở Hỷ Lăng, miếu hiệu là Duệ Tông”
Ngoài ra ở khu vực núi Ngọc Thanh còn có lăng mộ của vua Trần Thuận Tông, tên huý là Ngung, con út của Nghệ Tông, sinh tháng 10 năm 1378, lên ngôi năm 10 tuổi, ở ngôi hơn 9 năm, xuất gia theo đạo giáo hơn một năm thì bị hại, thọ 22 tuổi.
II. Hệ thống chùa
1. Chùa Ngoạ Vân:
Chùa Ngoạ Vân nằm trên núi Bảo Đài (còn tên gọi khác là núi Vây Rồng), thuộc dãy núi vòng cung Đông Triều, thôn Tây Sơn, xã Bình Khê, huyện Đông Triều.
Am Ngọa Vân
Cụm di tích chùa Ngoạ Vân thuộc dãy núi chạy từ Yên Tử sang, ở độ cao hơn 500m so với mực nước biển, dựa lưng vào vách núi, ở một địa thế đẹp trên cả phương diện cảnh quan và phương diện phong thuỷ, có tả thanh long, hữu bạch hổ, sau có chẩm, trước có án, xa hơn là trường lưu thuỷ, vị trí chùa phải gọi là đắc địa. Chùa Ngoạ Vân xưa là am Ngoạ Vân, nơi Trần Nhân Tông đã từng tu hành và viên tịch, trở thành sư tổ thứ nhất của Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử - một thiền phái đã để lại dấu ấn đặc sắc trong lịch sử tôn giáo Việt Nam.
Chùa Ngoạ Vân là một di tích kiến trúc tôn giáo được xây dựng từ thế kỷ 13, đây là một di tích rất có giá trị, có mối quan hệ chặt chẽ với khu di tích và danh thắng Yên Tử, gắn liền với cuộc đời và sự nghiệp tu hành của vị thiền sư Trần Nhân Tông.
Con đường để du khách hành hương lên chùa Ngọa Vân được bắt đầu từ hồ Trại Lốc. Từ cách đây hơn 700 năm và cho đến mãi về sau sẽ chẳng có gì thay đổi-đó vẫn là con đường Đức vua-Phật hoàng Trần Nhân Tông đã chỉ dạy.
2. Chùa Hồ Thiên:
Chùa Hồ Thiên nằm ở phía Nam của núi Phật Sơn (thuộc dãy núi Yên Tử) xa xưa thuộc Phú Ninh, tổng Thuỷ Sơn, nay thuộc xã Bình Khê, huyện Đông Triều. Chùa được xây dựng vào thời Trần, theo tài liệu cũ thì đây chính là nơi đăng đàn thuyết pháp của Điều Ngự Giác Hoàng Trần Nhân Tông.
Vào thế kỷ thứ 14, khi Pháp Loa kế tục sự nghiệp của Trần Nhân Tông, ông đã cho xây dựng ở đây hàng chục công trình lớn nhỏ khác nhau, quy mô đồ sộ như chùa chính, khu nhà bia, khu tăng xá, khu vườn tháp... để làm nơi truyền kinh giảng đạo. Đến thời Lê chùa đổ nát và đã được triều đình đứng ra trùng tu.
Nền chùa Hồ Thiên phát lộ đó là kết quả giai đoạn đầu trùng tu chùa
3. Chùa Quỳnh Lâm:
Nằm ở trung tâm xã Tràng An, huyện Đông Triều. Chùa toạ lạc trên ngọn đồi thoai thoải, theo tài liệu thư tịch cổ gọi là núi Tiên Du. Núi Tiên Du nằm trong hệ thống triền đồi chạy từ núi Yên Tử, Ngoạ Vân xuống đồng bằng.
Vườn Tháp chùa Quỳnh Lâm
Chùa được xây dựng ở thế đất “đầu gối sơn, chân đạp thuỷ”, dân gian vẫn gọi là thế “rồng chầu, hổ phục”. Bốn góc chùa có bốn gồ đất cao được gọi là “bốn mắt rồng”. Trải qua nhiều biến cố lịch sử nhưng cho tới ngày nay chùa vẫn được nhiều người ngưỡng mộ. Chùa được xây dựng từ đời Lý nhưng đến đời Trần mới được mở rộng và đầu tư lớn thành trung tâm Phật giáo quan trọng. Các vị tổ của thiền phái Trúc Lâm Yên Tử là Trần Nhân Tông, Pháp Loa và Huyền Quang đều đã về tu ở chùa. Ngày nay chùa đã được xây dựng lại, là nơi thu hút các tăng ni, phật tử và khách thập phương về lễ Phật và vãn cảnh chùa.
Chùa Tuyết có tên chữ là “Trung Tiết tự”, là ngôi chùa thứ ba nằm trong khu di tích kiến trúc Phật giáo đời Trần. Chùa nằm rất gần với khu đền An Sinh, được xây dựng vào thời Trần, ngoài việc thờ Phật, chùa còn thờ cả hai vị thánh ở đời Trần là Đặng Tảo và Lê Chung- hai vị cận thần tin cẩn của vua Trần Anh Tông. Theo sử cũ, khi vua Trần Anh Tông mất, nhà Trần đã đưa linh cữu về táng ở Thái Lăng thuộc An Sinh thì hai vị cận thần này cũng chuyển cả gia đình về đây để trông coi phần mộ của vua, dựng chùa để thờ phật và ở đây cho đến cuối đời.
Xưa kia chùa có quy mô khá lớn, được xây dựng ở khu đất bằng phẳng, thoáng đãng, xung quanh có cây cối cổ thụ bao bọc nhưng trong kháng chiến chống Pháp, chùa bị phá huỷ nghiêm trọng. Vào thập kỷ 90, chùa được xây dựng lại trên nền cũ nhưng quy mô nhỏ hơn và kiến trúc điêu khắc không còn cổ kính như cũ nữa.
Toàn bộ hệ thống các di tích cùng tạo lên không gian văn hóa tiêu biểu đặc sắc của quần thể Khu di tích nhà Trần tại quê gốc Đông Triều kéo dài sang Di tích quốc gia đặc biệt Yên Tử. Đó sẽ tạo động lực thúc đẩy phát triển về kinh tế - xã hội của Đông Triều theo mô hình “kinh tế xanh, bảo vệ môi trường và phát triển bền vững”.
Khu di tích lịch sử nhà Trần ở Đông Triều vừa được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tổng thể bảo tồn. Trong tương lai gần sẽ trở thành Di tích quốc gia đặc biệt.